Efekty globalne
Amazonia to zespół zróżnicowanych ekosystemów obejmujących dużą część Ameryki Południowej, w tym las deszczowy Amazonii. Wylesianie oraz pogłębiające się skutki kryzysu klimatycznego — zwłaszcza wpływające na lokalne cykle wodne — niszczą te siedliska. Skala tych zniszczeń może doprowadzić do trwałego kurczenia się ekosystemów.
Las deszczowy Amazonii sam wytwarza swoje opady i chłodzi się — to samowystarczalny lokalny ekosystem. Choć rosnące stężenie dwutlenku węgla może sprzyjać wzrostowi drzew, utrata drzew wskutek wylesiania, pożarów i coraz bardziej suchych warunków zakłóca tę delikatną równowagę i może doprowadzić do załamania się całego systemu. Od 1970 roku powierzchnia lasu deszczowego zmniejszyła się o około 18%. Szacuje się, że masowe obumieranie może nastąpić, jeśli utraconych zostanie 20–25% lasu.
Amazonia to dom dla połowy pozostałych na świecie lasów deszczowych, jednej dziesiątej znanych gatunków oraz milionów rdzennych społeczności. Ma ogromne znaczenie kulturowe i ekologiczne, a także magazynuje ogromne ilości węgla, co czyni ją kluczowym elementem globalnego systemu klimatycznego. Zdrowie Amazonii jest nierozerwalnie związane ze zdrowiem całej planety.
Zmiany klimatu osłabiają las deszczowy, powodując jego wysychanie i prowadząc do poważnych, bezprecedensowych susz w ostatnich latach. Suche warunki sprzyjają również pożarom.
Postępujące ocieplenie i utrata lokalnych opadów, w połączeniu z trwającym wylesianiem, mogą sprawić, że ekosystemy Amazonii przestaną być samowystarczalne i zaczną obumierać.
Jednak ograniczenie emisji gazów cieplarnianych spowodowanych przez człowieka pomoże spowolnić globalne ocieplenie i wzrost temperatur w regionie. Konieczne jest również powstrzymanie wylesiania oraz wspieranie lokalnych społeczności, w tym rdzennych mieszkańców, w ochronie i współpracy z przyrodą, by umożliwić jej regenerację.
Dowiedz się więcej:
Has the Amazon Reached Its ‘Tipping Point’? (New York Times)
Dieback: how deforestation and climate change could push the Amazon to a tipping point (Climate Tipping Points)
Amazon factsheet (WWF)
Could climate change and deforestation spark Amazon ‘dieback’? (Carbon Brief)
Zacznij działać:
Porozmawiaj o tym problemie z rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami i współpracownikami.
Czapy lodowe na biegunach topnieją z powodu wzrostu globalnych temperatur wywołanych kryzysem klimatycznym. Ocean Arktyczny naturalnie zamarza i odmarza w zależności od pory roku. Jednak wyższe temperatury zakłócają ten cykl, prowadząc do trwałej utraty około 13% lodu morskiego w Arktyce w każdej dekadzie.
To uruchamia tzw. sprzężenie zwrotne. Topniejący lód zmniejsza powierzchnię białych obszarów, które odbijają ciepło słoneczne. Zamiast tego ciepło pochłaniane jest przez ciemną powierzchnię oceanu odsłoniętą pod spodem. To podnosi lokalną temperaturę, co prowadzi do dalszego topnienia lodu — i tak dalej. Ocean również się rozszerza w miarę nagrzewania, co powoduje wzrost poziomu mórz. Dlatego Arktyka jest wyjątkowo wrażliwa na skutki kryzysu klimatycznego — obecnie ociepla się czterokrotnie szybciej niż reszta świata.
Utrata lodu morskiego w Arktyce przyczynia się także do erozji wybrzeży, co wpływa na społeczności i ekosystemy w regionie. Odbiera zwierzętom ich siedliska — np. niedźwiedziom polarnym, które wykorzystują lód do polowań i przemieszczania się. Otwiera też większy dostęp ludzi do wód Arktyki, co zwiększa turystykę, żeglugę, wydobycie paliw kopalnych i militaryzację — a wszystko to może pogłębiać problem.
Topniejąca Arktyka wpływa również na cyrkulację oceaniczną i prądy powietrzne, które są kluczowe dla stabilności pogody na całym świecie. Na przykład prąd strumieniowy — wiatry przemieszczające się z zachodu na wschód — jest osłabiany przez te zmiany, co powoduje napływ cieplejszego powietrza do Arktyki i zimniejszego na południe. To dodatkowo napędza ocieplenie w Arktyce. Cieplejsza Arktyka topi również lądolody, w tym lądolód grenlandzki, co przyczynia się do globalnego podnoszenia się poziomu mórz.
Dalsze topnienie można powstrzymać tylko wtedy, gdy globalny wzrost temperatur zostanie zatrzymany.
Dowiedz się więcej:
What are the impacts of Arctic sea ice loss? (National Snow and Ice Data Center)
▶️ Annual Arctic Sea Ice Minimum 1979-2022 (NASA, YouTube)
Zacznij działać:
Porozmawiaj o tym problemie z rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami i współpracownikami.
Weź udział w kampaniach i dołącz do grup zajmujących się ochroną Arktyki:
Ucz się od i wspieraj grupy reprezentujące rdzennych mieszkańców zagrożonych rejonów:
Pustynnienie nie oznacza jedynie rozszerzania się pustyń. Zjawisko to polega na degradacji gruntów w regionach świata, gdzie woda jest ograniczona — tzw. obszarach suchych. Oznacza to pogorszenie jakości i dostępności gleby, wody, roślinności oraz innych form życia w tych miejscach.
Pustynnienie jest spowodowane niewłaściwym zarządzaniem gruntami i niezrównoważonym wykorzystaniem zasobów słodkiej wody. Te czynniki niszczą glebę i sprawiają, że ziemia staje się mniej zdolna do wspierania upraw i hodowli zwierząt. Obszary suche są szczególnie podatne na pustynnienie, ponieważ już teraz charakteryzują się niskimi opadami i słabą żyznością gleby.
Na obszarach suchych żyje około 2,7 miliarda ludzi. Stanowią one ponad 40% powierzchni planety i znajdują się głównie w Większościowym Świecie.
Kryzys klimatyczny pogłębia pustynnienie. Obszary suche ocieplają się dwukrotnie szybciej niż średnia światowa. Rosnące temperatury zakłócają wzorce opadów, a susze stają się coraz częstsze, pogłębiając niedobory wody. To ogranicza wzrost roślinności, odsłaniając glebę, która staje się bardziej podatna na erozję przez wiatr lub wodę, gdy w końcu pojawią się opady. Te nasilające się ekstremalne zjawiska często przekraczają możliwości adaptacyjne ludzi i przyrody. Może to zmuszać ludzi do uprawy ziemi w jeszcze mniej odpowiednich miejscach, co pogłębia erozję gleby.
Odbudowa obszarów suchych może chronić przed pustynnieniem. Zwiększenie pokrywy roślinnej chroni glebę i jednocześnie magazynuje gazy cieplarniane. Kluczowe znaczenie w walce z pustynnieniem mają rdzenny sposób zarządzania ziemią i tradycyjne praktyki, doskonalone przez pokolenia.
Dowiedz się więcej:
Drylands and climate change (International Union for Conservation of Nature)
The IPCC’s special report on climate change and land (Carbon Brief)
Zacznij działać:
Porozmawiaj o tym problemie z rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami i współpracownikami.
Wspieraj inicjatywy i organizacje takie jak:
Oceany naturalnie pochłaniają dwutlenek węgla. Skutkiem ubocznym tego procesu jest zakwaszanie wody morskiej. Ogromny wzrost stężenia dwutlenku węgla w atmosferze od czasu rewolucji przemysłowej sprawił, że oceany stają się coraz bardziej niebezpieczne dla życia morskiego.
Zakwaszenie oceanów dotyka już całej planety. W ciągu ostatnich 200 lat wody oceaniczne stały się o około 30% bardziej kwaśne — to zjawisko, które nie miało miejsca od milionów lat.
Wiele gatunków morskich negatywnie odczuwa skutki zakwaszenia. Utrudnia ono rozwój organizmów posiadających muszle i zaburza zdolność niektórych ryb do polowania i znajdowania schronienia. W połączeniu z ociepleniem wód, zakwaszenie jest główną przyczyną niszczenia raf koralowych, które mogą wkrótce ulec globalnemu załamaniu. Naukowcy nie znają jeszcze oceanów na tyle dobrze, by wykluczyć podobne załamania innych delikatnych ekosystemów morskich. Zakwaszenie stanowi zagrożenie dla miliardów ludzi na całym świecie, którzy są zależni od zdrowych oceanów — dla żywności, kultury i źródeł utrzymania.
Zakwaszenie będzie się pogłębiać, dopóki emisje dwutlenku węgla nie zostaną ograniczone. Co więcej, im więcej CO₂ zawierają oceany, tym mniej mogą go dalej pochłaniać. Oznacza to, że coraz mniejsza część emisji trafia do oceanów, a większa pozostaje w atmosferze, pogłębiając kryzys klimatyczny.
Dowiedz się więcej:
Ocean acidification (NOAA)
Coral reef die-off (Carbon Brief)
Zacznij działać:
Porozmawiaj o tym problemie z rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami i współpracownikami.
Wspieraj społeczności rdzennych mieszkańców, które opiekują się ogromną częścią bioróżnorodności oceanów.
Zaangażuj się w grupy i projekty zajmujące się zakwaszeniem oceanów, takie jak:
Wieczna zmarzlina to trwale zamarznięta warstwa gruntu, gleby, skał i piasku, utrzymywana w całości przez lód. Występuje głównie w regionach polarnych. Wraz ze wzrostem globalnych temperatur, wieczna zmarzlina zaczyna się rozmrażać. Proces ten zachodzi na całym świecie, w tym wokół całej Arktyki.
Gdy lód w wiecznej zmarzlinie topnieje, grunt może stać się niestabilny. Powoduje to uszkodzenia budynków i infrastruktury w regionach, gdzie występuje zmarzlina. Zniszczeniu ulegają również miejsca o ogromnym znaczeniu kulturowym dla społeczności arktycznych. Rozmarzanie uwalnia także niebezpieczne chemikalia oraz starożytne bakterie i wirusy, które wcześniej były uwięzione pod ziemią.
Roślinność wydobywająca się z topniejącej zmarzliny może również emitować gazy cieplarniane podczas rozkładu w cieplejszych warunkach, co pogłębia kryzys klimatyczny. Ilość gazów cieplarnianych uwięzionych obecnie w zamarzniętej zmarzlinie jest około dwukrotnie większa niż ta, która już znajduje się w atmosferze.
Po uwolnieniu z rozmrożonej zmarzliny, tych emisji nie da się już cofnąć. Dalsze topnienie można powstrzymać tylko wtedy, gdy globalny wzrost temperatur zostanie zatrzymany.
Dowiedz się więcej:
Permafrost (Met Office)
Permafrost and methane hydrates (Carbon Brief)
▶️ Happening to Us (Youth Climate Report, YouTube)
Zacznij działać:
Porozmawiaj o tym problemie z rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami i współpracownikami.
Ucz się od i wspieraj lokalne grupy społeczności dotkniętych tych problemem:
Rosnące temperatury zakłócają wzorce pogodowe, na których opierają się społeczeństwa i ekosystemy. Na przykład globalne ocieplenie wpłynęło na systemy monsunowe w Afryce i Azji, które są kluczowe dla produkcji żywności. Załamanie się głównych elementów systemu klimatycznego może sprawić, że te skutki będą znacznie bardziej dotkliwe na całym świecie.
Szczególne obawy budzi potencjalne zatrzymanie Golfsztromu, znanego również jako Prąd Zatokowy. Ten system prądów w Oceanie Atlantyckim wpływa na klimat na całym świecie. Golfsztrom osłabł o około 15% od połowy XX wieku.
Załamanie Golfsztromu mogłoby spowodować poważne zmiany w globalnych temperaturach i wzorcach opadów, co miałoby poważne konsekwencje dla produkcji żywności. Mogłoby również wpłynąć na inne części systemu klimatycznego, w tym dodatkowo zakłócić monsuny w Indiach i Afryce.
Ryzyko to można ograniczyć poprzez zakończenie emisji gazów cieplarnianych, tak aby temperatury przestały rosnąć. W przypadku zmian, które już się rozpoczęły, społeczności mogą zwiększyć swoją odporność na zakłócenia monsunów i innych wzorców pogodowych istotnych dla dobrobytu społeczeństw i ekosystemów — poprzez inwestycje w infrastrukturę ochronną, dobre systemy opieki zdrowotnej i nowe procedury awaryjne.
Dowiedz się więcej:
Zacznij działać:
Porozmawiaj o tym problemie z rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami i współpracownikami.
Wspieraj pomoc humanitarną w obszarach dotkniętych monsunami.
